Na niedawno zorganizowanej przy udziale EUFIC konferencji „Food In Action”, dr Andrew Hill, psycholog z brytyjskiego Uniwersytetu w Leeds, przedstawił sprzeczne z oczekiwaniami wyniki badań dotyczących czynników wpływających na występowanie otyłości u nastolatków. Badania te rzucają nowe światło na problem i dają nadzieję na opracowanie nowych sposobów zwalczania otyłości.

Nieoczekiwane wyniki

Dysponujemy wynikami wielu badań, w których prowadzono obserwację dużych grup dzieci i młodzieży przez wiele lat. Analiza tych badań pozwala na ocenę, jakie zachowania wpływają na powstawanie otyłości. W dwóch spośród tych badań, tzn. brytyjskim nazwanym British Birth Cohort i amerykańskim EAT (Eating Among Teens) oraz w innych podobnych badaniach, wykryto zaskakujący czynnik sprzyjający wystąpieniu otyłości – stosowanie diet odchudzających1,2.

U osób stosujących ograniczenia dietetyczne częściej występuje otyłość

Viner i Cole stwierdzili, że nastolatki, które w wieku 16 lat stosowały diety odchudzające, były bardziej narażone na wystąpienie otyłości w wieku 30 lat niż osoby nie stosujące diety1. Natomiast Neumark-Sztainer i wsp. wykryli, że u nastolatków, którzy stosowali diety restrykcyjne na początku okresu obserwacji, po 5 latach obserwacji dochodziło do 3-krotnie częstszego występowania otyłości niż w grupie osób nie stosujących diety2. Powyższe wyniki dotyczyły zarówno chłopców jak i dziewcząt.

Nie ma znaczenia rodzaj stosowanej diety

W badaniu Neumarka-Sztainera weryfikowano, czy rodzaj stosowanej diety restrykcyjnej ma znaczenie dla ryzyka otyłości. Dr Hill podkreślił, że „prawidłowe” zachowania, pod postacią stosowania diety z ograniczeniem tłuszczów oraz obfitujących w warzywa i owoce (a zatem zgodnych z zaleceniami dietetyków), są równie nieskuteczne jak „nieprawidłowe” zachowania, polegające na głodzeniu się, opuszczaniu jedzenia wybranych posiłków, stosowania diet ekstremalnych lub modnych, czy prowokowania wymiotów.

Czy stosowanie diet odchudzających prowadzi do wzrostu masy ciała?

Istnieje wiele możliwych koncepcji, które próbują wyjaśnić, dlaczego stosowanie diet odchudzających może prowadzić do powstania otyłości. Możliwe jest na przykład rozregulowanie łaknienia, ponieważ uczucie głodu staje się niezwiązane z aktualnym stanem nasycenia. Może to być spowodowane powstrzymywaniem się przed jedzeniem w celu zaspokojenia łaknienia i w efekcie prowadzić do niepowstrzymanego jedzenia. Stwarza to ryzyko nadmiernego spożycia i przybywania na wadze. Dr Hill tak podsumowuje, co dzieje się z dzieckiem rozpoczynającym stosowanie diety odchudzającej:

„Stosowanie diet odchudzających przez nastolatki jest następstwem odczuwalnych trudności dotyczących kontroli nad spożyciem. Te nastolatki stwierdzają, że mają problemy z zachowaniem odpowiedniej wagi ciała i odpowiadają na to stosowaniem diety, co zazwyczaj kończy się niepowodzeniem. Zatem stosowanie diet odchudzających w istocie nie jest przyczyną, ale następstwem nadwagi”.

Znaczenie uwarunkowań rodzinnych

Dlaczego te dzieci walczą ze swoją wagą? Dr Hill wyjaśnia, że najsilniejszym czynnikiem warunkującym powstanie nadwagi i otyłości u dzieci i młodzieży jest nadwaga lub otyłość występująca u ich rodziców. Na przykład w badaniu Health Survey for England (z 2006 r.) wykazano, że ryzyko otyłości u dzieci w wieku 2 – 15 lat wzrasta od wartości bliskiej zero do około 15%, jeśli jedno z rodziców jest otyłe i aż do 28%, jeśli otyli są oboje rodzice3. Prawdopodobnie do powstania tego efektu przyczynia się współistnienie czynników uwarunkowanych genetycznie i środowiskowych.

Inne czynniki ryzyka

Niedawno opublikowane wyniki badania Stice i wsp. opisują profile psychologiczne i zachowania behawioralne w grupie 500 kilkunastoletnich dziewcząt obserwowanych przez 4 lata4. Stwierdzono, że stosowanie ograniczeń dietetycznych, radykalnych sposobów obniżenia masy ciała, takich jak prowokowanie wymiotów czy zażywanie środków hamujących łaknienie, występowanie objawów depresyjnych oraz postrzeganie swoich rodziców jako osób otyłych, są czynnikami pozwalającymi przewidzieć wystąpienie otyłości. Do tych czynników nie należą natomiast wysokie spożycie produktów z dużą zawartością tłuszczów i częstość podejmowania wysiłku fizycznego. W tym badaniu, poza zwróceniem uwagi na znaczenie otyłości u rodziców oraz stosowanych diet odchudzających, stwierdzono, że czynnikiem nasilającym ryzyko otyłości jest również depresja.

“Dysponujemy obecnie wystarczającymi danymi, które pozwalają na stwierdzenie, że depresja jest powiązana z występowaniem otyłości” dodaje dr Hill. „W kilku badaniach starano się wykryć, na czym te powiązania polegają. Ważnymi elementami pośredniczącymi wydają się być takie stany psychiczne, jak niesatysfakcjonujący wizerunek własnego ciała, poczucie izolacji społecznej, poczucie wstydu, że ma się nadwagę oraz bycie obiektem docinków czy znęcania się”.

Jakie powinny być następne kroki?

Dostępne wyniki badań jasno wykazują, że występowanie otyłości u ludzi młodych nie jest tylko prostym następstwem nierównowagi pomiędzy dostarczoną z pożywieniem energią a aktywnością fizyczną. Niewątpliwie jest to problem dalece bardziej złożony, w którym uczestniczy wiele dotychczas słabo zdefiniowanych czynników psychologicznych, związanych z deprecjacją własnej osoby. Co w związku z wynikami tych badań powinniśmy począć? Dr Hill podpowiada:

“Dla młodych ludzi stworzenie środowiska publicznego sprzyjającego zdrowiu nie jest działaniem wystarczającym. Te osoby wymagają dobrze dopasowanych do ich sytuacji działań interwencyjnych. Grupą docelową powinny być przede wszystkim rodziny, w których oboje rodzice mają nadwagę lub są otyli. Potrzebujemy wyszkolonych osób, które mogą pomóc tym rodzinom pokonać rozmaite przeszkody na drodze do prawidłowej kontroli masy ciała”.

Piśmiennictwo

   1. Viner RM and Cole TJ (2006). Who changes body mass between adolescence and adulthood? Factors predicting change in BMI between 16 years and 30 years in the 1970 British Birth Cohort. International Journal of Obesity 30:1368-1374.
   2. Neumark-Sztainer DR , Wall MM, Haines JI et al (2007). Shared risk and protective factors for overweight and disordered eating in adolescents. American Journal of Preventive Medicine 33:359-369.
   3. Health Survey for England 2006: CVD and risk factors adults, obesity and risk factors children (2008). Available from http://www.ic.nhs.uk/statistics-and-data-collections/healthand-lifestyles-related-surveys/health-survey-for-england/health-survey-for-england-2006:-cvd-and-risk-factors-adults-obesity-and-risk-factors-children
   4. Stice E, Presnell K, Shaw H and Rohde P (2005). Psychological and behavioural risk factors for obesity onset in adolescent girls: a prospective study. Journal of Consultant Clinical Psychology 73:195-202.

   
      Materiały z konferencji są dostępne na stronie internetowej: http://www.focusbiz.co.uk/conferences/foodinaction/

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 05/2008

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC