Ponad 30 lat temu wysunięto hipotezę, że zespół nadmiernej pobudliwości psychoruchowej przebiegający z zaburzeniami uczenia się może być spowodowany spożyciem sztucznych barwników dodawanych do żywności oraz niektórych owoców i warzyw zawierających salicylany i cukier. Od tego czasu wielokrotnie poddawano badaniom przedstawione powyżej związki, ale po dziś dzień dowody na ich istnienie są ciągle niepewne.

Co to jest zespół nadpobudliwości psycho-ruchowej?

Często stosowana jest nazwa ADHD pochodząca od anglojęzycznej nazwy choroby – Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Zespół ADHD przeciętnie występuje u jednego dziecka w każdej klasie. Objawia się nadmierną impulsywnością, skłonnością do nadmiernych ruchów oraz nadmiaru mówienia oraz niezdolnością do utrzymywania uwagi i realizacji zorganizowanych celów. Dzieci z ADHD mają poważne problemy z nauką w szkole, a u połowy z nich problem utrzymuje się w wieku dorosłym, co powoduje, że nie są w stanie wykonywać zadań związanych z pracą a nawet utrzymać stanowiska pracy (1).

Nie znamy dokładnie przyczyny zespołu ADHD, ale z pewnością istotne znaczenie w jego rozwoju mają czynniki uwarunkowane genetycznie. W niedawno przeprowadzonych badaniach udowodniono różnice dotyczące aktywności mózgu dzieci z ADHD w porównaniu do dzieci nie chorujących na ADHD. Dotyczą one pól mózgu, które odpowiadają za regulację uwagi, koncentrację i zahamowanie pobudzenia (2).

W leczeniu objawów choroby często stosuje się leki o działaniu psycho-stymulującym, takie jak amfetamina i metylofenidat, ale należy pamiętać, że nie leczą one choroby. Częste stosowanie tych leków budzi pytanie o bezpieczeństwo ich stosowania, a zwłaszcza ryzyko ostrego zatrucia oraz objawy niepożądane przy długotrwałym stosowaniu.

Jakie znaczenie ma sposób żywienia?

Badania pochodzące z lat 70-tych dowodziły, że u 30 do 50% dzieci z nadpobudliwością psycho-ruchową można uzyskać poprawę, gdy zastosuje się dietę bez zawartości sztucznych barwników oraz salicylanów (salicylany są w sposób naturalny obecne w wielu owocach i warzywach, na przykład w jabłkach, wiśniach, winogronach, pomarańczach i pomidorach) (3).

Wpływ takiej diety oraz różnych dodatków żywieniowych badano w latach 70-tych i 80-tych otrzymując rozbieżne rezultaty – w niektórych badaniach wykazywano istotny korzystny wpływ na zachowanie, w innych ten wpływ był niewielki.

W 1982 r. amerykański Narodowy Instytut Zdrowia (NIH) stwierdził, że ograniczenia dietetyczne przynoszą poprawę tylko u niewielkiego odsetka dzieci z zespołem ADHD (4). W swoim stanowisku zalecał przeprowadzenie następnych badań oraz zauważał, że postęp w tej dziedzinie jest utrudniony poprzez nasze ograniczone rozumienie istoty ADHD oraz brak jednolitych standardów diagnostycznych. Na przykład wiele dzieci z ADHD ma równocześnie alergię pokarmową. Alergie pokarmowe mogą same w sobie być przyczyną zaburzeń zachowania, więc niektóre dzieci z diagnozą ADHD mogą w rzeczywistości pierwotnie chorować na inną chorobę. 

Współczesne badania i przeglądy wykryły jednak istotny wpływ sposobu żywienia na przebieg zespołu ADHD. W przeglądzie systematycznym dokonanym w 2004 r. ocenie poddano 15 podwójnie ślepych, skrzyżowanych badań biorących pod uwagę podobne sztuczne barwniki (5). Pod wpływem diety pozbawionej sztucznych barwników dochodziło do poprawy dotyczącej zachowania się dzieci a efekt oceniono na 1/3 – ½ efektu osiągniętego za pomocą farmakoterapii. Co więcej, podobną poprawę zaobserwowano przy stosowaniu tej diety również u dzieci bez zespołu ADHD, co zaprzecza wysuwanej hipotezie, że dzieci „hyperaktywne” i „normalne” inaczej reagują na te związki. W innym badaniu opublikowanym w 2004 r. potwierdzono powyższe spostrzeżenia w grupie dzieci w wieku przedszkolnym (6).

Zatem wyniki badań są niejednoznaczne i trudne do zinterpretowania a wyciągnięcie ogólnych wniosków jest niepewne. W poszczególnych badaniach stosowano różne metody oceny wpływu zastosowanej diety: w niektórych badano całościowy sposób żywienia a w innych wpływ pojedynczych składników odżywczych; w niektórych pracach dodawano a w innych usuwano z diety określone składniki; do pewnych badań kwalifikowano dzieci wrażliwe na określone składniki odżywcze, podczas gdy do innych włączano dzieci z „zaburzeniami zachowania” lub z zespołem ADHD, itd.

Czy powinniśmy martwić się wpływem sztucznych barwników? 

Obecnie nie można określić ostatecznej odpowiedzi naukowej dotyczącej znaczenia sztucznych barwników w zespole ADHD. Tym niemniej, osoby które pragną unikać ich spożywania mogą łatwo sprawdzić, czy znajdują się one w tabeli składu odżywczego produktu. Wydaje się, że dla przebiegu ADHD znaczenie mają również inne składniki odżywcze, na przykład u niektórych chorych dzieci stwierdzano niedobory długołańcuchowych nienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 lub omega-6. Wiele rodziców i niektórzy nauczyciele są przekonani, że istnieje związek pomiędzy sposobem żywienia a ADHD – na przykład ci, którzy dokładnie obserwują dzieci są w stanie dostrzec zmiany zachowania na skutek modyfikacji diety, których nie wychwytują stosowane przez lekarzy metody badań. Z całą pewnością istnieje potrzeba przeprowadzenia następnych badań dotyczących potencjalnego niekorzystnego wpływu niektórych składników pożywienia na zachowanie dzieci.

Piśmiennictwo

   1. American Psychiatric Association (2000) Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders DSM-IV-TR. Text Revision, Fourth Edition, Washington, DC.
   2. Simon H and Stern TA (2002) What causes attention-deficit hyperactivity disorder?  Review available online on http://Hyperactivity and artificial food colours
   3. Feingold BF (1977) Behavioral disturbances linked to the ingestion of food additives. Delaware Medical Journal Feb;49(2):89-94,1977.
   4. National Institutes of Health (1982) Defined Diets and Childhood Hyperactivity. Consensus Development Conference Summary, Volume 4, Number 3 Available online on http://Hyperactivity and artificial food colours
   5. Schab DW and Trinh NH (2004) Do artificial food colors promote hyperactivity in children with hyperactive syndromes? A meta-analysis of double-blind placebo-controlled trials. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics 25(6): 423-434
      6. Bateman B, Warner JO, Hutchinson E, Dean T, Rowlandson P, Gant C, Grundy J, Fitzgerald C and Stevenson J (2004) The effects of a double blind, placebo controlled, artificial food colourings and benzoate preservative challenge on hyperactivity in a general population sample of preschool children Archives of Disease in Childhood 89: 506-511

FOOD TODAY (Żywność Dzisiaj) 03/2007

źródło: Europejska Rada Informacji o Żywności - EUFIC